VAI TRÒ CỦA LỊCH SỬ VĂN HÓA DÂN TỘC TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ & VĂN HÓA KINH DOANH Đ

VAI TRÒ CỦA LỊCH SỬ VĂN HÓA DÂN TỘC TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ & VĂN HÓA KINH DOANH Đồng Thị Hồng Hoàn- Hội Khoa học Lịch sử Hải Phòng Nhiều bài học về sự phát triển trong lĩnh vực kinh tế đất nước ta trong thời kỳ hội nhập đã khẳng định một cách sâu sắc vai trò của lịch sử văn hoá, tín ngưỡng của dân tộc, trong phát triển văn hóa kinh doanh. Trong giai đoạn hiện nay, cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, thông tin xã hội và nền kinh tế tri thức; sự cạnh tranh trên thị trường đòi hỏi môi trường kinh doanh ngày càng phải nâng tầm văn hoá và tri thức. Vấn đề lịch sử văn hoá – tín ngưỡng dân tộc là yếu tố quan trọng làm giàu có môi trường kinh doanh, là sự tất yếu, xu thế khách quan trong xã hội hiện đại, mà các doanh nhân, doanh nghiệp và cơ sở sản xuất ở Việt Nam không thể bàng quan, đứng ngoài cuộc. Xây dựng nền văn hóa nước nhà đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc, nhưng vẫn có khả năng dung hợp các thành tựu tiến bộ của các nền văn hóa trên thế giới, được áp dụng vào mô hình kinh tế không khói như du lịch và phát triển các ngành dịch vụ liên quan, đang được nhà nước- xã hội quan tâm, cần thiết có sự hiểu biết về lĩnh vực lịch sử- văn hóa và tín ngướng dân tộc, để khai thác và phát triển. Vấn đề này liên quan đến các bảo tàng lịch sử- văn hóa, các di tích lịch sử, nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc và tín ngưỡng… Các di tích vật thể và phi vật thể ở Hải Phòng, được khách du lịch trong và ngoài nước quan tâm như: di tích đình Hàng Kênh, đình Kiền Bái, di chỉ Việt Khê, di chỉ Tràng Kênh, đền thờ Bà Lê Chân, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, đức Ngô Vương Quyền, đức Thánh Trần Hưng Đạo, Tướng Phạm Tử Nghi, Bà chúa Liễu Hạnh; các ngôi chùa đẹp gắn với lịch sử văn hóa như: chùa Hàng, chùa Tường Long, chùa Trung Hành, chùa Phổ Chiếu… Nhiều di chỉ khảo cổ liên quan đến khu du lịch nổi tiếng Việt Nam như di chỉ Cái Bèo- Cát bà, di chỉ Tràng Kênh- Thủy Nguyên, di chỉ núi Voi- Kiến An…; Các lễ hội tưởng nhớ các vị anh hùng dân tộc có công với dân với nước như lễ hội đền Nghè- bà Lê Chân; từ Lương Xâm-Ngô Vương Quyền, đền Phú Xá-đức Thánh Trần Hưng Đạo, di tích danh nhân văn hóa Trạng Trình ở Lý Học, Vĩnh Bảo; di tích Dương Kinh triều Mạc- Kiến Thụy; lễ hội chiến thắng Bạch Đằng…cùng với các di tích gắn với các vị anh hùng dân tộc có công với dân với nước, cũng cần quan tâm, khích lệ, trân trọng, gìn giữ, khuyếch trương hơn nữa… Các Lễ hội đậm chất văn hóa vùng miền như: Chọi trâu- Đồ Sơn; lễ hội núi Voi- Kiến An, đền Bà Đế ở Đồ Sơn- lưu giữ bên trong nhiều giá trị văn hóa tâm linh, lịch sử, tín ngưỡng của dân tộc, cần quảng bá và khai thác triệt để; Những chứng tích chiến tranh như di tích Bạch Đằng giang – Tràng Kênh; Bến tàu Không số… có tính giáo dục cao về truyền thống anh hùng của dân tộc Việt Nam, là điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Sự nhận thức đúng đắn về mối quan hệ giữa di sản lịch sử văn hóa, nghệ thuật và tín ngưỡng, cùng các hoạt động du lịch sẽ tạo nên sự tương tác tích cực giữa bảo tồn và phát triển văn hóa, nghệ thuật, tín ngưỡng trong các ngành liên quan như Bảo tàng- Di tích- Lễ hội- Ẩm thực- Khách sạn- Thời trang- may mặc- mỹ nghệ... Khai thác và phát huy di sản văn hóa lịch sử dân tộc, cùng với tài nguyên tự nhiên, thiên nhiên vốn có, những giá trị di sản văn hóa đã, đang và sẽ là một trong những điều kiện đặc trưng cho việc phát triển kinh tế của địa phương, vùng, quốc gia nước ta. Ngoài sự hiểu biết về văn hóa, để hội nhập nền kinh tế thế giới, đội ngũ doanh nhân Việt Nam không ngừng nâng cao bản lĩnh, trình độ, kỹ năng, tay nghề theo hướng ngày càng "chuyên nghiệp hoá", "hiện đại hoá"; có khả năng sử dụng tốt các phương tiện, các thành tựu khoa học - công nghệ trong lao động, tổ chức kinh doanh, có ý thức cạnh tranh lành mạnh, tôn trọng khách hàng và thực hiện tốt trách nhiệm xã hội; tham mưu cho nhà nước về đường lối, chiến lược và sách lược kinh tế, đề xuất các giải pháp và là cầu nối cho Nhà nước trong các quan hệ đối ngoại. Doanh nhân cần phải nắm vững những kiến thức về luật pháp và tôn trọng luật pháp, đặc biệt là luật kinh doanh. Đó là những "luật chơi" trên thương trường mà nếu không hiểu và tôn trọng nó, doanh nhân không thể được xem là người kinh doanh có văn hoá. Đặc biệt, doanh nhân còn phải không ngừng nâng cao trình độ nhận thức về những vấn đề chính trị - xã hội, về lịch sử, văn hóa nghệ thuật, tôn giáo, môi trường, về lối sống và lẽ sống… Chỉ khi đạt đến trình độ đó, doanh nghiệp mới thực sự làm chủ được lợi nhuận và làm giàu một cách có văn hoá, thực hiện tốt trách nhiệm xã hội và giữ gìn những di sản lịch sử văn hoá đất nước. Ngoài những di sản văn hóa vật thể như di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật, ở Việt Nam còn giàu tiềm năng thiên nhiên ưu đãi, đặc biệt là nguồn văn hóa phi vật thể, đây là tài nguyên động của các ngành kinh tế dịch vụ- du lịch Việt Nam. Tính chất động của nó đặc biệt gắn liền với hoạt động con người, tái hiện, tái tạo bản thân văn hóa trong quá khứ và trong hiện tại làm sống lại lịch sử trong tính toàn vẹn, tính hình tượng cụ thể cảm tính, sinh động của nó, tạo nên môi trường kinh tế độc đáo và hấp dẫn kỳ lạ đối với khách du lịch từ nơi xa đến. Những lễ hội dân gian, làn điệu dân ca, các loại hình nghệ thuật truyền thống đặc sắc như múa rối nước (Vĩnh Bảo- Hải Phòng), hát đúm (Thủy Nguyên- Hải Phòng), cùng các trò chơi dân gian ở các lễ hội ở Hải Phòng hay múa cung đình (Huế), hát ả đào, hát xoan (Phú Thọ), hát dân ca quan họ (Bắc Ninh)… là những giá trị văn hóa trường tồn của dân tộc, nguồn dinh dưỡng, chất keo kết dính cộng đồng và lực hút hội tụ khách du lịch khắp cả nước và quốc tế. Các di sản lịch sử văn hóa là lợi thế để ngành du lịch phát huy trong tổ chức hoạt động du lịch – dịch vụ văn hóa, những ngôi đền chùa, danh lam thắng cảnh nổi tiếng ở Việt Nam, gắn với các di tích lịch sử văn hóa, nơi linh thiêng thu giữ khí trời đất, lưu giữ giá trị di sản văn minh người Việt đã, đang và sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn khách du lịch quốc tế và nội địa. Trong vài thập kỷ trước đây, có một số nước cho rằng: chỉ cần tăng trưởng kinh tế với việc sử dụng cơ chế kinh tế thị trường cùng với việc phát triển sử dụng khoa học công nghệ cao là có sự phát triển. Sau một thời gian thực hiện kết quả cho thấy, các quốc gia đó đạt được một số mục tiêu về tăng trưởng kinh tế nhưng đã vấp phải sự xung đột gay gắt trong xã hội, sự suy thoái về đạo đức, văn hóa ngày càng tăng. Từ đó, kéo theo kinh tế phát triển chậm lại, mất ổn định xã hội tăng lên và cuối cùng là sự phá sản của các kế hoạch phát triển kinh tế, đất nước rơi vào tình trạng suy thoái…Đây là quan niệm phát triển nhanh bằng cách hi sinh các giá trị văn hóa – xã hội. Khai thác môi trường văn hoá kinh doanh ở Việt Nam không chỉ có từ khi nước ta chuyển sang kinh tế thị trường. Trước đó, văn hoá kinh doanh của người Việt Nam tồn tại thể hiện ở các thời kỳ cổ đại, hoặc nhiều triều đại phong kiến sau đó như Lý- Trần- Lê- Nguyễn, bằng chứng là sự trao đổi hàng hóa, ở Việt Nam, các nước trong khu vực, quốc tế minh chứng ở các hiện vật khảo cổ đồ đồng- gỗ- gốm sứ- dệt- trang trí… đã phát triển thịnh vượng nhiều thế kỷ, mà các di vật còn vang bóng những thời hoàng kim, ở các địa điểm lưu giữ và trưng bày tại bảo tàng trong nước và quốc tế… Vào thời Pháp thuộc những doanh nghiệp tài ba như nhà tư sản Bạch Thái Bưởi, Nguyễn Sơn Hà, Trịnh Văn Bô, Thái văn Cốc, Nguyễn thị Năm… với sự thông minh, sáng tạo, nhạy bén, thích ứng nhanh với ngoại cảnh, phát triển thành công, cạnh tranh công bằng với các doanh nghiệp trong nước và thế giới… Phần lớn đội ngũ doanh nhân Việt Nam đủ tâm và đủ tầm để góp phần vào chiến lược phát triển văn hoá kinh doanh Việt Nam, có khả năng hợp tác và có tính năng động, sáng tạo, có năng lực cạnh tranh và hội nhập, trọng chữ tín và bảo đảm đạo đức trong kinh doanh, có tinh thần yêu nước, ý thức công dân, ý thức cộng đồng, biết kết hợp hài hoà lợi ích của doanh nghiệp và lợi ích của cá nhân trong tổng thể lợi ích của toàn xã hội, vì sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Họ phải là những người tích cực đấu tranh chống tham nhũng, quan liêu, lãng phí, luôn sống trong sạch và lành mạnh. Đáp ứng những yêu cầu của quá trình hội nhập quốc tế, đặc biệt là tham gia có hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu, doanh nghiệp Việt Nam cần đón nhận những tinh hoa của văn hóa kinh doanh quốc tế để làm phong phú hơn, hiện đại hơn cho văn hóa của mình. Bên cạnh đó, quá trình cọ xát với thị trường quốc tế sẽ khơi dậy lòng tự hào dân tộc của người Việt Nam, giúp các doanh nhân Việt Nam xích lại gần nhau, khiến họ kinh doanh không chỉ vì lợi nhuận mà còn để tôn vinh các giá trị lịch sử, truyền thống của văn hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế…. Đất nước phát triển kinh tế, nhưng nếu tách khỏi cội nguồn dân tộc, xa rời những giá trị văn hóa truyền thống, phá bỏ môi trường, hủy hoại thiên nhiên sẽ đánh mất bản thân mình, trở thành cái bóng mờ của dân tộc khác. Những cách kinh doanh phản văn hoá vẫn tồn tại khá phổ biến, như sản xuất hàng giả, hàng kém phẩm chất hoặc độc hại đối với sức khoẻ của con người (vd: lan tràn thực phẩm bẩn, hay thuốc ung thư giả Công ty VN Pharma nhập khẩu- gây ảnh hưởng sức khỏe, tài chính của bệnh nhân- mà công luận thời gian này đang lên tiếng); kinh doanh không đăng ký giấy phép, nhãn hiệu, chất lượng hàng hoá; bóc lột quá mức sức lao động của nguời làm công; khai thác bừa bãi tài nguyên, gây ô nhiễm môi trường; buôn lậu, trốn thuế gây thiệt hại cho nguồn thu ngân sách của nhà nước... Có doanh nghiệp Việt Nam và quốc tế đầu tư vào Việt Nam chưa quan tâm đến các giá trị văn hóa, họ chạy theo lối sống thực dụng lấy lợi ích làm mục đích, bất nhân tính, có hại cho cộng đồng. (như: Fomosa Hà Tĩnh)… Các doanh nghiệp Việt Nam cũng cần xây dựng đời sống văn hoá của người lao động. Đối xử công bằng, xây dựng mối quan hệ ứng xử tốt đẹp giữa các thành viên trong cộng đồng doanh nhân, giải quyết tốt những xung đột tâm lý trong tập thể, hướng các thành viên quan tâm đến lợi ích chung của doanh nghiệp, phát huy trí lực, tính năng động, sáng tạo, tác phong công nghiệp trong việc tạo ra hiệu quả của công việc; tạo ra những nét riêng, đặc sắc của doanh nghiệp mình qua phong cách của người lãnh đạo và tác phong của nhân viên, xây dựng và phát huy những nét văn hoá truyền thống của dân tộc (đạo lý, nghĩa tình…) trên nền tảng đã có của mỗi doanh nghiệp để tạo nên truyền thống văn hóa đẹp cho doanh nghiệp Việt Nam… Ở nước ta hiện nay, nhiều yếu tố văn hóa đẹp đáng được gìn giữ, trân trọng và khuyếch trương… Tuy nhiên có nhiều tập tục lạc hậu, phản tiến bộ cần phải hạn chế. Trong thời đại của tự do văn hóa thì nhiều hủ tục lại đang có cơ hội được phục hồi, như tục lệ cưới xin, ăn uống linh đình đang quay trở lại với mức độ rầm rộ hơn xưa. Tập tục về ma chay tốn kém cũng vẫn còn tồn tại khá nặng nề ở một số nơi. Phải bằng các biện pháp giáo dục, đào tạo kiến thức văn hoá cho nhân dân, đặc biệt là các doanh nhân- những người có điều kiện kinh tế, văn hóa, giúp cộng đồng nâng cao nhận thức và hành động, thông qua các chương trình văn học nghệ thuật, thông tin nghe nhìn, giải trí, du lịch, câu lạc bộ... Nhà nước đang đẩy mạnh cuộc cải cách nền hành chính theo hướng dân chủ, trong sạch, vững mạnh, chuyên nghiệp và hiện đại hoá, tiếp tục xoá bỏ cơ chế "xin - cho", loại bỏ các rào cản đang gây phiền hà cho hoạt động kinh doanh (nhất là trong các khâu thủ tục đầu tư, xét thầu, đấu thầu, xuất nhập khẩu, hải quan, thanh tra, kiểm tra hoạt động doanh nghiệp…), điều chỉnh, sắp xếp lại bộ máy và điều chỉnh hành vi của công chức đi đôi với việc thực thi kỷ luật hành chính thật nghiêm đối với những công chức, nhân viên bộ máy công quyền còn sách nhiễu doanh nhân, khắc phục tình trạng tham nhũng, quan liêu, lãng phí, thực hiện văn hoá công sở. Bởi lẽ, như một doanh nhân từng nói, không thể đòi hỏi doanh nghiệp trong sạch nếu bộ máy nhà nước tham nhũng, cũng như không thể đòi hỏi doanh nghiệp phải có văn hoá trong khi viên chức nhà nước ứng xử tư lợi và thiếu văn hoá. Với sự nỗ lực không ngừng của độ ngũ doanh nhân, doanh nghiệp, các cơ quan chức năng, hệ thống công quyền nước nhà, đều đồng lòng quyết tâm và xây dựng môi trường kinh doanh văn hóa, củng cố niềm tin của doanh nghiệp, nhà nước xây dựng, hoạch định những chính sách nhằm khai thông bế tắc, tạo thêm niềm tin, tiếp thêm sức mạnh cho cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam đóng góp nhiều hơn nữa vào văn hóa kinh doanh và tiến trình phát triển kinh tế -xã hội của đất nước. Hải Phòng ngày 30.08.2017 Tài liệu dẫn và tham khảo: 1. Nguyễn Thị Kim Liên - "Khai thác các giá trị văn hóa trong phát triển du lịch" - (Tạp chí VHNT số 396, tháng 6-2017)- Nguồn: http://vhnt.org.vn/tin-tuc/van-hoa-du-lich/30388/khai-thac-cac-gia-tri-van-hoa-trong-phat-trien-du-lich 2. PGs. Ts.Nguyễn Văn Dân- "Văn hóa dân tộc trong truyền thống và hiện đại"- Nguồn: http://bienphongvietnam.vn/nghien-cuu-trao-doi/thong-tin-tu-lieu/620-ff.html 3. Nguyễn Trọng Chuẩn, "Vấn đề khai thác các giá trị truyền thống vì mục tiêu phát triển"; Nguồn: www.chungta.com,18 - 11 - 2006. 4. TS. Vũ Ngọc Am- "Vai trò của văn hóa trong quá trình phát triển của đất nước"- Nguồn: Website Viện nghiên cứu phát triển TP.HCM.